Chùa Tây Phương là một trong những công trình tuyệt đỉnh về nghệ thuật kiến trúc. Vậy điều gì làm nên một ngôi chùa mang giá trị nghệ thuật đến vậy?
Không ít người cho rằng, một trong những yếu tố mang lại giá trị nghệ thuật cho ngôi chùa Tây Phương chính là nghệ thuật trang trí.
Nghệ thuật trang trí và điêu khắc là những bộ môn nghệ thuật gắn bó khăng khít, không thể thiếu trong các công trình kiến trúc nhà gỗ cổ truyền dân gian Việt Nam. Nó điểm xuyến trang trí nội và ngoại thất công trình kiến trúc, đưa công trình lên tầm giá trị nghệ thuật cao, có bản sắc dân tộc và tính thời đại rõ rệt. Ngoài hình bản thân kiến trúc: bố cục tổng thể, hình khối không gian kiến trúc, xử lý đường nét và góc cạnh các công trình…, ông cha ta còn sử dụng các điêu khắc tượng tròn, trạm khắc phù điêu, đồ gốm, gỗ và tranh vẽ để tăng thêm phần giá trị nghệ thuật và phục vụ nội dung, tính chất tư tưởng của công trình. Trong các công trình, ở các phần mái, bệ cửa, bậc tam cấp, lan can, cột kèo, kẻ, bầy, con rường, xà thượng, xà hạ, cột đội, hoành, rui, cửa, ngưỡng…, đều có trang trí chạm trổ từng loại hình, qui mô và thứ bậc công trình mà đề tài và đề tài nội dung trang trí có tính chất khác nhau.
Trong kiến trúc cổ ở nước ta, chùa Kim Liên (Hà Nội) và chùa Tây Phương (Hà Nội 2) chiếm một vị trí quan trọng . Chúng không những được dựng vào thời kỳ Tây Sơn, mà về phong cách nghệ thuật hai ngôi chùa này còn mang ý nghĩa tượng trưng cho thành quả tốt đẹp nhất. Chất tươi mát, dịu dàng của nghệ thuật kiến trúc – đặc biệt ở chùa Tây Phương, được tôn lên nhờ vào tài nghệ của những nghệ nhân chạm khắc, đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật trang trí cho kiến trúc ngôi chùa càng thêm hoàn mỹ.
Chùa làm theo chữ tam, ba lớp của chùa cách nhau bởi hai sân thiên tỉnh. Ánh sáng từ sân thiên tỉnh lan tỏa nhẹ vào không gian nội thất tạo cho ngôi chùa có một độ sáng trầm tĩnh. Lan tỏa vào các khối tượng bên trong một cách hợp lý, tạo mối tổng hòa không gian kỳ diệu. Kiến trúc chùa theo kiểu mái chồng diêm, gồm hai tầng tám mái. Kiến trúc mái chồng diêm làm cho ngôi chùa được nâng lên thanh thoát nhẹ nhàng, cảm giác như bay bổng. Đặc biệt là cách trang trí trên mái của các tòa chùa đã tạo cho kiến trúc hòa quyện nhịp nhàng với cỏ cây hoa lá, các con vật trong thế giới tự nhiên bao quanh. Các góc đao uống cong duyên dáng như một bông hoa tươi tắn, xúm xít ở đây nhiều đao hoa, đến 24 đóa tất cả. Đóa nào cũng lớn cánh mềm mại, màu sắc rực tươi. Buổi sớm, khi vầng thái dương vẫn còn ẩn hiện sau chân mây, 24 đóa hoa đao thấp thoáng, phơn phởn hồng, mở dần theo độ sáng. Mái chùa quay ra tứ phía, ánh sáng màn sương nan dần, thấp thoáng màu lâu của ngói, màu đỏ của gạch, xen kẻ mạch vôi trắng, trên nền chuyển động của cây xanh… Tất cả cho ta một hòa sắc tuyệt đẹp, tạo một cảm xúc kỳ thù như đi vào chốn Tây Phương cựu lạc. Mái chùa trùng điệp, mái lại mái, những cánh hoa đao cong vút lên tới 2,2 m. Hai đóa hoa đao của lớp chồng diêm làm cho chiêu cao được nhân đôi, cao tới 4,4m, có tỷ lệ tương quan với chiều cao của ngôi chùa 8,5m. Hình tượng con rồng trên đầu đao cong vút lên, bốn tóc lởm chởm, dữ tợn, gợi cảm như bay lên rất phù hợp với thế chung của kiến trúc. Lớp ngói mũi hài trang trí xếp lên lớp ngói chiếu có đủ màu sắc xanh, đỏ, trắng, vàng, làm cho hai mặt của ngói đều được trang trí hài hòa đẹp mắt.
Trang trí diềm mái của ba tòa chùa có khác nhau, ở tòa giữa diềm mái được chạm khắc bố cục mây trong hình đầu chạc xen kẽ với rồng, hồ phù và cứ lắp đi lặp lại kéo dài suốt diềm mài. Còn ở diềm mái tòa 1 và tòa 3 cũng kiểu trạm khắc như diềm mái của tòa thứ 2, song đề tài có khác đi, thay vào rồng và hồ phù là chiếc lá ba chẽ như lá đu đủ. Như vậy về quan niệm, căn bản ở đây đã có chiều hướng hiện thực hơn lá cây đu đủ vì vô tình gợi ý cho người nghệ nhân để hình dung ra cây ngô đồng chăng? Cái lá đầy đủ nhất có ba chạc gân, mỗi chạc lại có nhiều gân.
Tham khảo bài viết: 7 điều kiêng kị trong việc chọn gỗ làm nhà
Liên hệ: Chuyên gia thiết kế nhà gỗ Ths.kts. Nguyễn Huy Khiêm Địa chỉ : Thôn Phú Đa, Cần Kiệm, Thạch Thất, Hà Nội Điện thoại:0936 247 222